عدالت از بارزترین صفات امام علی (ع ) است

تارک انسانیت و بلندای بشریت، همواره روشن، مفتخر و منور به وجود تک ستارگان درخشنده ای بوده که با پرتو انوار خود، وجود و هستی را روشنی و اعتبار بخشیده اند. در طول تاریخ تک انسانهایی بوده اند، که به نوعی آبرو و اعتبار بشر و بشریت اند و به واقع، انسان و انسانیت به وجود آنها افتخار می کند.

اگر اندکی وضع و حال شبه جزیره عربستان را در چهارده قرن قبل، تصور کنیم، آشکارا درخواهیم یافت که یکی از این تک نوادر تاریخ، وجود مبارک مولا علی(ع) است که این ایام نیز مزین به نام اوست. راجع به او بسیار گفته اند، از عدالتش که سرآمد بود، از مهر و عطوفتش که کم نظیر بود، از شجاعت و قدرت و توانایی اش که بر همگان مبرهن است، از زمامداری اش که الگویی نمونه است و از بسیاری خصایل نیکو و کم مثال و حتی منحصر به فردش که اکثریت کم و بیش می دانند. اما از دریچه ای دیگر اگر بنگریم، علی(ع) جمع اضداد بود و بعبارتی هیچ گاه، یک صفت در او موجب ضعف یا نابودی صفت دیگر نشد، در حالیکه در اکثریت قریب به اتفاق انسانها، چنین نیست. در توضیح بحث به چند مثال و نمونه اشاره می شود.

1 ـ عدالت از بارزترین صفات اوست. هر انسانی در سرشت خویش، دوستدار عدالت است اما همواره بر سر راه تحقق عدالت، موانعی وجود دارد. یکی از این موانع، محبت و مهربانی است که انسان نسبت به خود، خویشان و حتی دوستانش دارد. آدمی هنگامی که قصد اجرای عدالت را دارد، اگر یک طرف موضوع، خودش یا بستگانش و عزیزانش باشند، حسب طبع و سرشت وجودی اش، بدان سمت تمایل خواهد داشت و همین نکته، عدالت واقعی را مخدوش خواهد کرد اما این قاعده، راجع به مولا علی(ع) صادق نیست. هنگامی که امیر بود و برای رفع اختلاف با فردی مسیحی، به نزد قاضی رفت و آنجا فقط و فقط برخورد مهربانانه تر قاضی را با خود دید، برآشفت و به قاضی تذکر داد که من و فرد مسیحی باید برای تو یکسان باشیم و باید برخوردت نیز با هردوی ما یکسان باشد. همین رفتار را در جایی که برادرش عقیل برای دریافت مختصر وجهی بیشتر، به او مراجعه می کند، از او مشاهده می کنیم و می بینیم که به هیچ وجه، عدالت را فدای مهربانی و قوم دوستی نمی کند و حتی دیناری بیشتر به او نمی دهد، در حالیکه بیت المال مسلمین در ید با کفایت اوست.

2 ـ قاعده آن است که انسانها هنگامی که مسئولیتی ندارند، همواره طرحها و افکار نو دارند و طرفدار آن هستند که تغییرات کلان و عمده صورت گیرد و همان افراد هنگامی که به مسئولیت می رسند، معمولا توان اجرای این افکار و طرحها را نداشته و طرفدار وضع موجود و ادامه آن و یا انجام تغییرات با طمانینه و آرامش لازم می گردند.اما به تعبیر زیبای مرحوم دکتر شریعتی، علی(ع) هنگامی که هیچ مسئولیتی ندارد، محافظه کار است و هنگامی که به امارت می رسد، تبدیل به انقلابی ترین فرد جامعه می شود و مبارزه با مظاهر فساد و بی دینی را در همه جا پی می گیرد و تا روز آخر حیات از آن دست برنمی دارد. با فساد در شام و اهواز و … برخورد می کند، تقسیم بیت المال را برای همه و همه عادلانه می سازد و خم به ابرو نمی آورد، حال آن که طبع مسئولیت و قدرت غیر این است، اما این فرد ، علی است. او فردی است که قرار است آبرویی برای بشریت و الگویی برجسته برای انسانیت باشد و باید برخی قواعد معمول را قربانی کند.

3 ـ قاعده آن است که هر انسانی هنگامی که حداقل درآمد و پست و مقام را دارد، یک زندگی معمول و رفاه حداقلی دارد، اما همین شخص هنگامی که درآمد بیشتر و یا پست و مقام بالاتر داشته باشد، به همان نسبت از رفاه بیشتری بهره خواهد برد. اما علی(ع) اینگونه نیست. هنگامی که او به امیری مسلمین و سرزمین بزرگ اسلامی آن روز می رسد، حسب قاعده باید وضعیت رفاهی زندگی او بهتر شود اما در عمل نه تنها رفاه بیشتری برای او و خانواده اش به همراه نمی آید، بلکه وضع رفاهی آنها سخت تر می شود. استاد مصطفی ملکیان می گوید: منابع اهل سنت نقل کرده اند که یکبار حضرت فاطمه(س) به مولا می فرمایند که چرا برای حسنین(ع) پاپوش خریداری نمی کنی؟ حضرت در پاسخ می فرمایند که اگر آنها را پابرهنه می برم بخاطر این است که فقرا نزد خانواده شان بخاطر نداشتن پاپوش، خجالت کمتری بکشند و بتوانند بگویند که فرزندان خلیفه مسلمین هم کفش ندارند. ایشان می افزاید که در سه جا نقل شده که فرزندان حضرت می گویند: پدر، اکنون بر ما از قبل سخت تر می گیری و حضرت پاسخ می دهند: بله، درست است. بخاطر اینکه قبلا به من فقط به عنوان یک مسلمان نگاه می کردند اما اکنون، امیر مومنانم و امیر مومنان باید چنان زندگی کند که شوهران نزد همسران و فرزندان خود کمتر خجالت بکشند.

او بعد از رسیدن به حکومت،چنان زندگی می کند که قبل از آن بوده(حتی سخت تر از آن) و جمع بین این دو از هر شخصی ساخته نیست.

4 ـ علی(ع) به شجاعت و قدرت شهره است. این خصیصه او از دو منظر قابل بررسی است. اول اینکه او شخصا فردی شجاع است و این توصیف از او، متواتر و یقینی است و در جنگهای متعدد همانند خیبر، خندق و مبارزه با سردار شجاع عرب عمربن عبدود و… و یا مواردی همانند خوابیدن در بستر پیامبر در آن شب معروف، به اثبات رسیده است. نقل شده که زره او پشت نداشته و حتی روایت شده که ضربه بازوی او از عبادت دو جهان برتر است. دوم اینکه این فرد، پس از چندی خلیفه مسلمین است و علاوه بر قدرت شخصی، قدرت اجتماعی و حکومتی را نیز بطور کامل با خود به همراه دارد. اما حتی یکبار نقل نشده که از این شجاعت و قدرت فردی یا حکومتی سوء استفاده و یا حتی استفاده ای شخصی صورت گرفته باشد.

از لحاظ شخصی، همواره شجاعتش در خدمت جامعه و دین بود و در همان حال دست از تلاش و کار و کارگری بر نمی داشت. هر کس او را می دید، اگر او را از قبل نمی شناخت، گمان می برد کارگری ساده است و شاید بنا به همین دلیل است که مرحوم دکتر شریعتی می گوید: طبقه کارگر در طول تاریخ چنین سمبلی و چنین مظهری حتی در اساطیر ندارد. از لحاظ حکومتی نیز هیچگاه از قدرت خود برای برخورد با منتقد و مخالف استفاده نکرد و تا واقعا مجبور نشد، دست به شمشیر نبرد. حتی پس از جنگ حمل، هنگامی که با جسد طلحه مواجه شد، بر او گریست و فرمود که ای کاش 20 سال قبل از تو مرده بودم و هم اکنون تو را چنین نمی دیدم. هیچگاه از این قدرت کوچکترین استفاده ای برای شخص خود نکرد و اوج و نقطه آسمانی آن، هنگامی است که از این قدرت برای مهربانی و رعایت بیشترین انصاف ممکن نسبت به قاتل خود استفاده می کند. آن زمان که شمشیر شقی ترین فرد عالم، فرق مطهرش را می شکافد، حضرت می فرمایند: از همان غذایی که به من می دهید، به او نیز بدهید. اگر ماندم خودم می دانم با او چه کنم والا فقط به او یک ضربت بزنید.هنگامی که ما از یک توهین ساده نمی توانیم صرفنظر کنیم، آن حضرت می فرماید که قاتلش را از همان غذایی بدهند که برای او می آورند، به این دلایل و بسیاری دلایل دیگر است که گفته اند او جمع اضداد است. او همه صفات نیک را در خود داشت و هیچ گاه هیچ صفتی مانع بروز کامل صفتی دیگر نشد. صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را تا باز مادر گیتی فرزندی چون او را به دنیا هدیه کند که حتی بعد از گذشت قرنها، یاد و افکار و قلم و… او همچنان درخشنده و افتخار آمیز و الگوی جامعه باشد.

*رضا سلیمانی. وکیل دادگستری

«روابط عمومی کانون وکلای دادگستری گلستان»