کاتوزیان از نگاه اهالی حقوق/ مراسم گرامی‌داشت پدر علم حقوق ایران

مراسم گرامی‌داشت استاد «امیرناصر کاتوزیان» پدر علم حقوق ایران همزمان با سومین سالگرد ایشان، در خانه اندیشمندان علوم انسانی تهران برگزار شد.

• معاون حقوقی رییس جمهور:

به عقیده کاتوزیان حکمی عادلانه‌تر است که اعتلای تمدن و اقتصاد را به‌همراه دارد

معاون حقوقی رییس جمهور با بیان این‌که «استاد کاتوزیان در عین این‌که برای آزادی بیان و آزادی به‌طور کلی بسیار ارزش قائل بود، اما حد آن را می‌شناخت»، گفت: ایشان نه تنها در این‌جا بلکه در خیلی مواقع دیگر هم تبیین می‌کند که آزادی اراده حدی دارد. ایشان آزادی اراده را بهترین وسیله برای حاکمیت آزادی قراردادها می‌دانست اما نمی‌گفت حقوق باید کارگزار اراده باشد.

«لعیا جنیدی»؛

«بهتر است از ارزش‌های نظریه حقوق استاد کاتوزیان صحبت کرد؛ ارزش آزادی و ارزش عدالت دو خصیصه مهمی است که بر پهنه ادبیات حقوقی ایشان حکومت دارد. در عین حال که این‌ها ارزش هستند و در کنار ارزش این‌ها از ارزش نظم صحبت کردند و همین طور یک ویژگی دیگر این‌که نفوذ مذهب در درون نظام حقوق موضوعه و باور به آن، از مختصات حقوق ایشان است. تقریباً در تمام نوشته‌های دکتر کاتوزیان، ایشان ارزش آزادی را تعقیب کردند. در رثای آزادی و آزادی بیان بسیار می‌شود حرف زد اما استاد کاتوزیان در مقام تکریم ارزش آزادی راه افراط را نرفت. ایشان آزادی اراده را بهترین وسیله برای حاکمیت آزادی قراردادها می‌دانست اما نمی‌گفت حقوق باید کارگزار اراده باشد. ارزش دیگری که دکتر کاتوزیان به آن پرداخت و هیچ حدی برای آن نمی‌شناخت، ارزش عدالت بود. دکتر کاتوزیان عدالت را طوری تبیین می‌کند که حکمی عادلانه‌تر است که اعتلای تمدن و اقتصاد را به همراه دارد. ایشان هم به قانونگذار و هم به قاضی پیشنهاد کرد مقتضیات زمانه را در نظر بگیرند و عدالت زمانه را تأمین کنند. آنچه امروز برای حفظ کیان نظام حقوقی مهم است و شاید سال ۵۲ آن‌قدر مهم نبود اما سال ۵۷ مهم شد، اعتقاد ایشان به کارکرد مذهب بود. دکتر کاتوزیان برحسب تفکری که داشت به تئوری پیوست اعتقاد داشت و معتقد نبود نظام حقوقی ما عیناً نظام حقوقی اسلام است. ما به هر حال نظام حقوقی با قوای سه‌گانه و مجلس قانونگذاری داریم که با رعایت تشکیلات شکلی حکم می‌کنند. مشخصاً قانون و مجلسی داریم که به کار قانونگذاری مشغول است و شاید هم بیش از حد به این کار مشغول است. در کاربرد مباحث فقهی آنچه که کارآمدتر و اجرایی‌تر است را باید انتخاب کرد. این نزدیک به تأمین حقوق عامه مردم و منافع جامعه است. بین نفع و حق مشروع شخصی و نفع و حقوق عمومی، باید نفع عمومی را در نظر گرفت.»

• بهمن کشاورز:

درگذشت استاد کاتوزیان رخنه‌ای بود که هیچگاه پر نمی‌شود

رییس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران با بیان این‌که «دکتر کاتوزیان با کتاب‌هایش در اذهان و قلوب زنده خواهد ماند»، گفت: او دقیقاً مصداق زمانی است که در جهان رخنه‌ای پدید آید و آن رخنه با هیچ چیزی پر نگردد. دقیقاً با رفتن ایشان رخنه‌ای پدید آمد که گمان نمی‌کنم به این زودی‌ها پر شود.

«بهمن کشاورز»؛

«تنها غبن که برای من ماند، آن است که متأسفانه هرگز توفیق نداشتم شاگرد مستقیم دکتر کاتوزیان باشم هرچند از کتب ایشان در حد توان و عقل استفاده کرده‌ام و سعی کرده‌ام تلمذ کنم و از آموزه‌های ایشان استفاده کنم اما توفیق نبود از کلاس ایشان استفاده کنم. به‌واسطه آنچه از کلاس‌های ایشان می‌شنیدم، بیشتر متأثر می‌شدم. کلاس ایشان کلاس جزوه‌نویسی نبود و اذهان را به غلیان می‌آورد. این‌که بگوییم ایشان تکرار نشدنی هستند درست است. ما دکتر کاتوزیان را از شمار خرد هزاران هزار بیشتر از دست دادیم.»

• رییس دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس:

هنر کاتوزیان تلفیق قانون عدالت و اخلاق بود

رییس دانشکده حقوق دانشگاه تربیت مدرس با بیان این‌که «ما می‌توانیم ادعا کنیم که در حقوق کشور ما، مکتب کاتوزیان وجود دارد»، گفت: ایشان مهد راه عدالت و حق بود و این میراثی است که از ایشان برای ما به یادگار گذاشته شد.

«مرتضی شهبازی‌نیا»؛

«دکتر کاتوزیان به مفهوم واقعی کلمه خورشید ربانی حقوق ایران بود. هنرمندانه زیستن رمز جاودانه ماندن استاد کاتوزیان و سایر دانشمندان است. از نظر ایشان آزادی مقید بود اما این قیودات مسایل و اعتقادات شخصی ایشان بود. هنر دیگر ایشان تلفیق قانون عدالت و اخلاق بود. استاد کاتوزیان ملتزم به قانون بود و جایگاه حکومت قانون را به رسمیت می‌شناخت اما فریفته حکومت قانون نشد. ایشان از پوسته شکلی حکومت قانون گذشته بود. با این‌که وفاداری و پایبندی به قانون به نحو کامل در نوشته‌های ایشان وجود دارد اما در مقدمه علم حقوق گفته‌اند اگر به حقوقی برخورد کنم که آثار ناعادلانه دارد از تمام ابزارم برای از بین بردن آن استفاده می‌کنم. ایشان به ما جرأت داد در کنار راه‌حل قانونی به راه‌حل عادلانه هم فکر کنیم. هنر بارز دیگر ایشان چگونگی استفاده ایشان از حقوق تطبیقی است. هنر دیگر ایشان جامعیت بود. ایشان تماماً مرجع فکری بودند و به حقوق‌ها و نظام‌های فکری جهان مسلط بودند و نیازها را می‌شناختند و اهل زمانه بودند و راه‌حل‌ها را می‌شناختند. بعد دیگر هنرمندی ایشان این بود که در حوزه اندیشه هم معمار بود. در ساختمان فکری تمام جامعه حقوقی نقش داشت. این هنرمندی به آثار ایشان هم سرایت می‌کند.»

• عضو دیوان عالی کشور:

کاتوزیان آفت تعصب را خوب شناسایی کرد

«فرشاد رحیمی» عضو دیوان عالی کشور؛ «آثار و تألیفات ایشان قابل توجه است اما روحیه نقدپذیری استاد و این‌که اجازه ورود به باورها و اندیشه‌های شکل‌گرفته را به خود می‌دادند، بسیار حائز اهمیت است. به هر حال هر دانش‌آموخته‌ای به آموخته‌های خود تعصب پیدا می‌کند و این تعصب از آفات محسوب می‌شود. ایشان این آفت را خوب شناسایی کرده بود. در زمینه شیوه تجربی تحقیق در حقوق، ایشان معتقد بود وقتی چیزی را با عجله می‌نویسیم زمان بازنگری بر همان نوشته‌های پیشین وابستگی پیدا می‌کنیم و در بازنگری دچار تعصب می‌شویم.»

• رییس کانون وکلای دادگستری مرکز:

نام استاد کاتوزیان به‌واسطه آثار و عشقش به عدالت همیشه ماندگار است

رییس کانون وکلای دادگستری مرکز گفت: معتقدم دکتر کاتوزیان از آن‌هایی است که نامشان واقعاً ماندگار است هم به لحاظ آثار به‌جا مانده از ایشان و هم به لحاظ عشقی که به عدالت داشتند.

«امیر حسین‌آبادی»؛

«کمتر از آنچه که باید از محضر استاد استفاده می‌کردم، فیض بردم. حدود 45 سال در خدمت ایشان بودم اما از این مغبونم که آن‌گونه که باید از محضر ایشان استفاده نکردم. دراینکه چه چیزی استاد کاتوزیان را منحصر به‌فرد کرد باید گفت یک ویژگی و خصوصیت امکان ندارد انسان را به این اعتبار برساند. سیستم علمی و روش تحقیق استاد، ایشان را از نظر علمی سرآمد کرده بود اما این موضوع به تنهایی تأثیر نداشت. پایداری ایشان به اصول و منش شخصیتی استاد در کتاب “از کجا آمده‌ام” به خوبی بیان شده است. مطلب مهمی که باید به آن توجه کرد این است که ایشان هرگز کرنش نکرد. احترام فوق‌العاده‌ای برای اساتید قائل بود ولی در برابر هیچ شخص دیگری نه اغراق می‌کرد و نه کرنش. دکتر کاتوزیان در زمانی که از دانشگاه اخراج شد هیچکس سراغش نمی‌رفت، ایشان هیچ‌گاه از سال 48 تا زمان پایان حیات ذره‌ای احساس کوچکی و حقارت نکرد. بعد از ورود به دانشگاه به هیچ‌وجه درگیر غرور نشد. نه در عزت غرور گرفت و نه در زمان حاشیه‌نشینی احساس کوچکی کرد. معتقدم دکتر کاتوزیان از آن‌هایی است که نامشان واقعاً ماندگار است، هم به لحاظ آثار به‌جا مانده از ایشان و هم به لحاظ عشقی که به عدالت داشتند.

(منبع: ایسنا)

«روابط عمومی کانون وکلای دادگستری گلستان»